Stikstofdebat in Den Bosch ten einde
Na een lange en intensieve dag is het debat in het Bossche provinciehuis over de (gevolgen van de) stikstofaanpak ten einde.
Er werden uiteindelijk geen belangrijke moties aangenomen. Eén motie betrof de deadlines rond de nieuwe eisen voor de stallen van Brabantse veehouders, min of meer de aanleiding om vandaag te debatteren. Zoals de vlag er nu bijhangt, moeten de boeren voor 1 april 2020 hun aanvragen voor nieuwe vergunningen indienen en moeten de stallen voor 1 januari 2022 aangepast zijn. Kan dat wel nu er nog zoveel onduidelijkheid is over de aanpak van de stikstof?
ChristenUnie/SGP pleitte voor het opschuiven van de deadlines, maar dat voorstel haalde het niet. De motie werd uiteindelijk iets minder verstrekkend; de deadlines worden in de komende weken 'heroverwogen'. Maar ook die versie kreeg geen steun, van GS noch de Staten.
Op 25 oktober wordt in de Staten gesproken over de Interim omgevingsverordening. Daarin komen de deadlines opnieuw ter sprake. De Statenfracties gaan in de komende twee weken bekijken in hoeverre er naar aanleiding van de actualiteit rond de stikstof nog aanpassingen nodig zijn.
'Per gebied kijken naar snelheidsverlaging'
Christophe van der Maat gaat tijdens het debat in op de wens die door een aantal partijen werd geuit om de maximumsnelheid om de Brabantse wegen te verlagen. De VVD-senator wil geen 'generieke' maatregelen voor de hele provincie, maar wijst op de aanpak-per-gebied die het Brabantse provinciebestuur voorstaat. ,,En per gebied kijken we dan naar de effectiviteit van een snelheidsverlaging. Wat zijn de gevolgen voor de stikstofuitstoot? In de overweging nemen we ook eventuele nadelen mee. Kijk bijvoorbeeld naar de verkeersveiligheid. Onze wegen zijn ingericht om er met een bepaalde snelheid overheen te rijden. Bij aanpassingen moet je daar heel goed naar kijken."
Debat in Den Bosch na schorsing hervat
Het debat in Den Bosch is na een schorsing hervat. Het college van Gedeputeerde Staten reageert nu, te beginnen met gedeputeerde Rik Grashoff. Hij spreekt van 'een waardig debat over een gevoelig en ongelooflijk lastig onderwerp.'
Hij zegt nogmaals dat de provincie Brabant met de ingrijpende besluiten van zomer 2017 'zijn tijd ver vooruit was'. ,,Nu geldt een beetje de wet van de remmende voorsprong. We kunnen concluderen: we hadden destijds het gelijk aan onze kant. Ons college is trots op de huidige beleidslijn."
Grashoff erkent dat de data in het Brabantse stallenbeleid op gespannen voet kunnen staan met de nieuwe, landelijke stikstofaanpak. Voor 1 april 2020 moeten veehouders vergunningen hebben ingediend om voor 1 januari 2022 aan de strenge staleisen te voldoen. Grashoff: ,,Wat we niet willen is dat een veehouder een luchtwasser plaatst en twee maanden later bezoek krijgt om te praten over een uitkoop. Dat zou erg pijnlijk zijn en beide partijen - veehouder én overheid - op kosten kunnen jagen."
Op 25 oktober wordt door Provinciale Staten de Interim Omgevingsverordening (IOV) vastgesteld. Daarin wordt ook de datum van 1 april 2020 als deadline voor de vergunningen juridisch vastgelegd. GS zijn bereid om 'extra flexibiliteit in te voegen'. De Statenpartijen moeten dan op 25 oktober met een verzoek tot aanpassing komen in de vorm van een amendement.
De motie van ChristenUnie/SGP om de deadlines van 1 april 2020 en 1 januari 2022 helemaal los te laten en vervolgens te verruimen, gaat Grashoff te ver. ,,Wel meer flexibilisering, maar deze motie vinden we niet de oplossing."
Boerendebat Wageningen: 'Ophouden met jij-bakken'
Het is tijd dat alle partijen die betrokken zijn bij de stikstofcrisis ophouden met elkaar de schuld te geven. De enige oplossing is dat elke sector doet wat mogelijk is om het land leefbaar te houden. Niet alleen boeren, maar ook lucht-, weg- en scheepvaartverkeer moeten hun bijdrage leveren. Dat benadrukten deskundigen tijdens een zogenoemd Boerendebat vrijdagmiddag op de universiteit in Wageningen.
Het debat, georganiseerd door dagblad De Gelderlander, heeft een kleine honderd boeren getrokken. Die hebben 25 tractoren op de campus van de universiteit geparkeerd.
Volgens de Gelderse gedeputeerde Peter Drenth (CDA), voorzitter van de interprovinciale commissie Vitaal Platteland, is "jij-bakken" precies de oorzaak van de boosheid over het stikstofbeleid. "We moeten het probleem niet van de ene naar de andere sector schuiven’’, zei hij.
Boerenprotest heeft effect in Friesland
Het zal in Brabant niet gebeuren, dus de boeren in het Bossche provinciehuis kunnen er geen hoop uit putten, maar in Friesland had het protest van de agrariërs vandaag verstrekkende gevolgen. Het Friese provinciebestuur trekt de eerder deze week vastgestelde maatregelen rondom stikstof alweer in.
De discussie spitst zich toe op de ongebruikte productieruimte in de vergunningen van de veehouders. In de landelijke stikstofaanpak wordt die 'latente ruimte' in de vergunningen ingenomen. De boeren vinden dat 'diefstal'. De Friese gedeputeerde Kramer bleek bereid om nog eens naar de maatregelen te kijken.
Niet veel boeren meer binnen
De meeste boeren zijn inmiddels vertrokken. Ook buiten op het grasveld is het merendeel van de tractoren weer huiswaarts gekeerd. Het debat in de Statenzaal is nog in volle gang.
PVV en FvD: niet minder vee, maar minder Natura 2000
Er is geen stikstofprobleem in Nederland, maar alleen een probleem met knellende juridische regels. Dat is ongeveer de strekking van de betogen van Joris van den Oetelaar (Forum voor Democratie) en Maikel Boon (PVV).
Boon benadrukte vooral dat het wat hem betreft heel goed gaat met de natuur. ,,De bever, de das, de wolf, de zeearend...", somde hij op. ,,Er is geen stikstofprobleem, maar een probleem met de milieumaffia. Die streeft naar een gecreëerde natuur. Grassen en bramen gedijen prima bij iets meer stikstof." De PVV wil dan ook dat Brabant er bij het Rijk op aan gaat dringen om de Natura 2000-gebieden op te doeken.
Van den Oetelaar formuleerde het in zijn eerste bijdrage als statenlid een stuk diplomatieker. Maar zijn verhaal kwam onder de streep op hetzelfde neer. ,,De scheikunde is sinds de uitspraak van de rechter over stikstof niet veranderd", benadrukte hij. ,,Wel is er een juridisch probleem ontstaan. Dat probleem moeten we oplossen door de Natura 2000-status in te trekken bij gebieden waar dat kan."
SP dient twee moties in
De SP stelt dat het huidige maatregelenpakket niet ver genoeg gaat. Statenlid en voormalig gedeputeerde Henri Swinkels haalt het voorbeeld aan van de veelbesproken onbenutte ruimte in de vergunningen van veehouders. In de stikstofaanpak van het kabinet wordt die ruimte straks ingenomen. ,,Maar het gaat hier om theoretische emissie”, zegt Swinkels. ,,Als je die inneemt, schiet de natuur daar helemaal niets mee op.”
SP dient twee moties in. Een is gericht op het zogenoemde ‘extern salderen’; dat bedrijven worden opgekocht om andere ontwikkelingen mogelijk te maken. Daarbij is sprake van afroming: slechts zeventig procent van de ‘gewonnen’ stikstofruimte bij een aankoop mag weer opnieuw ingezet worden, dertig procent is ‘voor de natuur’. Als het aan SP ligt, wordt die verdeling scherper: 50-50.
De andere motie zet erop in dat de beschikbare stikstofruimte gerichter naar duurzame projecten gaat.
Veel boeren zijn er wel klaar mee
De politiek is nog lang niet klaar met vergaderen, maar veel van de boeren zijn er wel klaar mee. De zaal loopt leeg en minstens de helft van de tractoren zijn weer weg. Het grasveld minder groen achterlatend dan het vanochtend was. De nog altijd aanwezige agenten en toezichthouders van de provincie hebben een rustige dag vandaag.
Nieuwe afspraken over stallenbeleid
Tijdens de bijdrage van Wilma Dirken (VVD) gaat de discussie veel over de 'interim omgevingsverordening' die de provincie over twee weken vaststelt. Dat klinkt ondoorgrondelijk, maar is wel degelijk erg belangrijk in het stikstofdebat van vandaag. In die verordening worden namelijk nieuwe afspraken over het Brabantse stallenbeleid juridisch vastgelegd. Zoals het er nu uitziet, komt dan zwart op wit te staan dat boeren per 1 april 2020 een vergunning moeten aanvragen om aan de verscherpte milieu-eisen te voldoen.
De rechtse oppositie wil dat die datum van tafel gaat. Dirken ziet daar weinig in. Als de provincie de verordening op 25 oktober niet vaststelt, blijft de oorspronkelijk vastgestelde deadline van 1 januari 2020 gelden. Wel benadrukt ze dat er 'maatwerk' mogelijk moet zijn. Hoe precies, dat is wat haar betreft vooral aan het provinciebestuur.
Ankie de Hoon van het CDA zegt ongeveer hetzelfde als Dirken, maar laat in haar formulering meer ruimte om het maatregelenpakket eventueel nog aan te passen. ,,De situatie vraagt om meer flexibiliteit in de gestelde deadlines. Die moeten we tegen het licht houden", aldus De Hoon. ,,Maar als we niks doen, blijft de deadline 1 januari. Ik wil dat we de komende twee weken tot een goede formulering voor de omgevingsverordening komen."
Meer briefjes voor de boeren
Er komen meer briefjes aan voor de bezoekers in de andere zaal, zegt voorzitter Van de Donk. En natuurlijk: weer applaus.
Het blaadje op het prikbord
Boeren kunnen niet in het computersysteem van de provincie, dus zou er op een andere manier voor worden gezorgd dat de 400 belangstellenden mee kunnen lezen met de stukken. Dat is nu gebeurd met dit ene blaadje op een prikbord voor in de zaal.
Het zorgde voor het nodige gelach in de zaal.
CU/SGP: 'Te gemakkelijk om alles op het bordje van boeren te schuiven'
Het debat van vandaag is aangevraagd door Hermen Vreugdenhil (CU/SGP). Hij benadrukt dat er absoluut iets moet gebeuren aan de stikstofproblematiek in Brabant. ,,Maar ik snap de emotie bij boeren die dat niet eerlijk vinden volledig", betoogt hij. ,,De landbouw heeft al een grote reductie bereikt. Terwijl Eindhoven Airport al jaren functioneert zonder natuurvergunning en de Amercentrale volop voor uitstoot zorgt. Hoe kan dat? Het is te gemakkelijk om alles op het bordje van boeren te schuiven."
Hij krijgt volop reactie van met name GroenLinks en D66. ,,Het verwijt dat er niks gebeurt aan andere uitstoot is vanochtend geheel ontkracht: er wordt óók gekeken naar de verlaging van de maximumsnelheid op provinciale wegen", aldus Tom Ludwig (GroenLinks).
Rumoerig in de zaal
Zelfs Van de Donks vraag ‘Mag ik stilte in de zaal?’ wordt in de zaal met het scherm met luid applaus ontvangen.
Een debat als een bokswedstrijd
De verbinding met de boeren in de grote zaal hapert soms. Jammer, want het is boeiende kost. Boeren in de zaal kijken naar het debat als een soort bokswedstrijd. Er gaat luid gejuich op als Hermen Vreugdenhil (ChristenUnie/SGP) met zijn woorden een rechtse directe uitdeelt aan Janneke van Kessel en Arend Meijer (D66). Voorzitter Wim van de Donk draagt het publiek in de Statenzaal op om niet te klappen.
Ook boze boeren in Friesland
Boeren hebben zich ook verzameld in het centrum van Leeuwarden om te protesteren. Met trekkers is de ingang van het Provinciehuis daar geblokkeerd.
400 boeren
Een enkele boer houdt het al voor gezien en gaat huiswaarts, mits zijn tractor niet staat ingeparkeerd. Doordat ook aan de overkant van de Brabantlaan tractors staan, loopt het totaal trekkers richting de honderd. In het provinciehuis is de politiek inmiddels begonnen met de vergadering.
Naar schatting meer dan 400 boeren volgen het debat op een groot scherm in een andere zaal. Daar gaan schalen worstenbroodjes rond en hangt een sfeer van eerst zien dan geloven. Niet dat er echt vertrouwen is in een politieke ommezwaai die kan zorgen voor uitstel van de strengere milieu-eisen aan Brabantse stallen.
Debat van start
Het officiële stikstof-debat gaat beginnen. Honderden boeren luisteren nog steeds mee vanuit een andere zaal.
CDA valt kalverhouder tegen
Kalverhouder Joris van der Doelen uit Vinkel wordt nog niet vrolijk van wat hij hoort in het provinciehuis. ,,Er zijn partijen die goede vragen stellen en goede punten maken, maar die zitten jammer genoeg in de oppositie. In de coalitie hebben ze een mooi baantje en vinden ze het allemaal wel prima." Met name boerenpartij CDA valt hem tegen. ,,Ik denk dat veel mensen hier op die partij hebben gestemd, maar ze laten ons gewoon vallen. Als je voor de verkiezingen zo'n grote woorden hebt, moet je nu ook de bühne op."
De woorden van provinciebestuurder Rik Grashoff geven de kalverhouder niet de hoop dat het omstreden landbouwbesluit uit 2017 wordt teruggedraaid. Dat zou wel moeten, vindt Van der Doelen. ,,We moeten nu investeren in oplossingen die veel geld en energie kosten, en waar de dieren niks aan hebben. Wij moeten in 2022 luchtwassers hebben, terwijl de rest van Nederland wél tot 2028 mag wachten." Dat is al niet goed, vindt hij, maar het zit de boeren ook in de weg. Ook omdat er nog onduidelijkheid is over nieuwe landelijke eisen. ,,Straks willen ze in Den Haag toch bronaanpak, terwijl bij ons de portemonnee leeg is door de maatregelen die we nu in Brabant moeten nemen. Dan houdt het gewoon op." De veehouder gaat de politieke discussie volgen, maar verwacht er weinig van. Net als zijn honderden collega's in de hal van het provinciehuis.
Punten en komma's
Aan het einde van de vragenronde voor statenleden klinkt ineens een stem vanaf de publieke tribune. Het is Loes van de Pas uit Bergeijk, die recht uit het hart vertelt wat ze van de discussie tot dan toe vindt. ,,U heeft het alleen over punten en komma's", betoogt ze. ,,Terwijl u het geheel niet overziet."
Terwijl het muisstil wordt in de statenzaal, waar iedereen zich net opmaakte voor de lunchpauze, spreekt Van de Pas een groot deel van de fracties rechtstreeks aan. ,,Dit is niet alleen belangrijk voor de boerenpartijen, maar voor de stemmers van alle partijen. Voor de PvdA en SP is het belangrijk dat voedsel betaalbaar blijft: dat kan niet zonder boerne. Voor de VVD-kiezer is het belangrijk dat de industrie de ruimte krijgt. Maar zonder landbouw is er geen economie. En GroenLinks en D66 willen het stikstofprobleem oplossen. Boeren zijn de enigen die CO2 vast kunnen leggen via hun gewassen. Wij hebben zonnepanelen op de stal voor hernieuwbare energie. Als je ons wegsaneert, is een oplossing alleen maar verder weg."
De regels van de provincie werken beklemmend, merkt Van de Pas, varkensboerin in Bergeijk. ,,Wij maken plannen voor een betere stal, maar de regels waar me mee te maken hebben, remmen die plannen alleen maar. Ondernemers hebben ook ruimte nodig om tot oplossing te komen. Als boeren zorgen we iedere dag voor voedsel. Het zou toch de hoogste prioriteit moeten hebben dat iedereen elke dag te eten heeft."
Tientallen trekkers op het veld
Met dit tractortje meegeteld staan er nu ongeveer 65 trekkers op het grasveld bij het provinciehuis. Boeren zijn aan het lunchen, in afwachting van het debat dat om 13.30 uur start.
Debat
Voor het debat dat vanmiddag plaatsvindt, hebben in elk geval PVV, SP en ChristenUnie/SGP al voorstellen aangekondigd. Lees hier meer over die voorstellen. Om 13.30 uur gaat het debat van start.
Vragenronde
In de statenzaal is nu een vragenronde aan de gang. Daarbij gaat het vooral om verduidelijkende vragen over de Brabantse aanpak van de stikstofimpasse. De echte politieke discussie volgt vanmiddag; het debat start om 13.30 uur.
Trekkers blijven komen
Tractoren blijven arriveren. De stoet trekkers die nu aankomt, wordt begeleid door twee politiemotoren met zwaailichten aan.
Complexe materie
Het afgelopen uur druppelden er naar schatting nog bijna honderd boeren binnen in de zaal met het grote scherm. Er is weer meer aandacht voor het verhaal van gedeputeerde Grashoff. Zijn politieke ervaring en verbale capaciteiten komen hem van pas in de complexe materie die hoort bij de aanpak van het stikstofprobleem.
Buiten blijven tractoren arriveren.
Brabants Actieplan Stikstof
Bij haar inspreekbeurt kondigt Femke Dingemans, directeur van de Brabantse Milieufederatie (BMF), een 'Brabants Actieplan Stikstof' aan. Daarin somt het BMF twaalf mogelijke maatregelen op die de provincie Brabant kan nemen om de stikstofimpasse te doorbreken.
Een van de punten: 'Stel een zone rond natuurgebieden in waarin alleen nog extensief en natuurinclusief landbouw bedreven mag worden.' Daarbij denkt Dingemans allereerst aan de Europees beschermde Natura 2000-gebieden, zoals de Drunense Duinen, de Kampina en de Strabrechtse Heide. ,,We hebben als BMF net een rechtszaak gewonnen rondom een megastal aan de rand van de Kampina bij Oirschot", aldus Dingemans. ,,Dat soort situaties ontstaan zolang er geen regels zijn over landbouw in de buurt van natuur."
Zij vindt de koers van het Rijk daarbij te vrijblijvend. ,,De overheid zal actief veehouderijen moeten verplaatsen of uitkopen. Dat kan niet altijd op basis van vrijwilligheid." Van uitstel van de maatregelen uit 2017, zoals de volop aanwezige boeren vandaag bepleiten, kan wat het BMF geen sprake zijn. 'Hou vast aan de op 7 juli 2017 ingezette koers en blijf zoeken naar mogelijkheden om reductiebeleid te intensiveren', luidt maatregel zes uit het BMF-actieplan.
Rumoer in de zaal
Het wordt rumoerig in de zaal waar een kleine 250 boeren de discussie over stikstof volgen. Het gevoel groeit dat ze naar een technisch verhaal luisteren dat niet per se aansluit bij hun wens om de strengere eisen voor stallen uit te stellen.
Gedeputeerde Grashoff krijgt niks mee van het geklets in deze zaal en praat onverdroten door met over wat de aanpak van stikstof betekent voor Brabant.
Tractoren verzamelen zich buiten
Terwijl binnen de discussie gaande is onder toeziend oog van honderden boeren, hebben zich buiten inmiddels 31 tractoren verzameld.
Investeren in stallen
Ondertussen gaat de discussie verder in de Statenzaal. Ook pluimveehouder Ben Beerens uit Hoogeloon zegt bereid te zijn in zijn stallen te investeren. ,,De afgelopen jaren hebben we de uitstoot van ammoniak al flink gereduceerd; van 580 gram per dier tot 250 gram."
Nu knelt het tijdschema van de provincie om voor 2022 de vier stallen te vernieuwen. ,,Ik kan voor een systeem kiezen waarbij ik voor vier stallen net aan de voorwaarden voldoe. Maar liever zou ik een stal testen die veel duurzamer is, en bijvoorbeeld ook fijnstof en geur reduceert. Dat systeem zou ik in één van mijn stallen willen testen." In dat geval zou er aan zijn andere drie stallen echter voorlopig niets gebeuren. En dat mag niet. ,,Dat is toch van de zotten."
Opgehangen aan de Brabantse vlag
Aan een van de trekkers die tijdens de discussie buiten staan, bungelt een pop aan een strop, met een Brabantse vlag erboven. ,,Wij worden opgehangen aan de vlag van Brabant. Zo voelt het echt", zegt Heidi van Zantvoort. Zij runt samen met haar man Iwan een veehouderij met 900 kalveren in Geffen. De strengere eisen die de provincie Brabant vanaf 2022 stelt aan stallen, dwingen veehouders om sneller dan verwacht te investeren. ,,Wij moeten anderhalf tot twee ton steken in een systeem van luchtwassers waar we niet achter staan."
Ook hier klinkt het verzoek om veehouders meer tijd te geven zodat ze kunnen investeren in techniek waar ze wél vertrouwen in hebben, zoals dat in andere provincies van Nederland ook gebeurt. ,,Nederland is al roomser dan de Paus, en Brabant nog roomser. Het is regel op regel, tot er straks helemaal niks meer kan in Brabant. Het boeren wordt ons onmogelijk gemaakt." Met een bakje koffie en een chocoladebroodje in de hand voegen Heidi en Iwan van Zantvoort zich bij de honderden boeren die op een groot scherm de eerste politieke vragenronde van de dag volgen.
Inspreken
Tussen 9.30 en 10.15 uur mogen 9 insprekers hun verhaal doen aan Provinciale Staten. Daar hebben ze ieder twee minuten de tijd voor. Niet alleen de agrarische sector maakt daarvan gebruik: ook de Brabantse Milieu Federatie (BMF) spreekt in en komt daarbij met een actieplan tegen stikstof.
Melkveehouders Johan van Gorp en Rob Schellekens komen als eersten aan het woord. Zij benadrukken allebei bereid zijn tot investeringen in hun stallen. Sterker nog: dat hebben ze allebei al gedaan. Het leidde tot een nieuwe, innovatieve vloer met gebreken. Zo is het vloeroppervlak te glad. ,,Er zijn al zes koeien verongelukt", aldus Schellekens. Ook leidt de opslag van mest tot gasvorming; in Twente leidde dat eerder dit jaar al eens tot een explosie. Betere systemen voor melkvee zijn er volgens de beide ondernemers nog niet, terwijl de deadline om stallen te verduurzamen nadert.
Zij vrezen dat alle Brabantse melkveehouders daardoor straks tot investeren in zo'n vloer met kinderziektes wordt gedwongen. ,,Ik wil best investeren, maar alleen als het bewezen effectief is", benadrukt Schellekens.
Stikstof-discussie begint
De discussie gaat beginnen. Boeren volgen de discussie op een scherm in een andere zaal. Medestanders krijgen applaus, bij tegenstanders blijft het stil. Voor iedereen is er koffie, thee, koek én Brabantse worstenbrood.
Pop
Aan een van de trekkers hangt een Brabantse vlag met daaronder een pop. De pop moet een boer voorstellen met een strop om zijn nek.
Eerste trekkers arriveren
De eerste trekkers rijden het grasveld op. Laatste in de rij van acht is melkveehouder Willem Priems uit Berlicum. Zijn reden om, na het melken van de koeien, naar het provinciehuis af te reizen: ,,Je weet gewoon niet waar je aan toe bent. Maar het gaat wel over onze toekomst."
Hij baalt van de strengere eisen die Brabant vanaf 2022 stelt aan stallen, zeker omdat de techniek nog niet ver genoeg is om nu al fors te investeren. ,,Geef ons meer tijd om een goei systeem te zoeken. Brabant wil het beste jongetje van de klas zijn, maar wacht nou eens waar ze in het land mee komen. Tot er betere techniek is zodat we niet hoeven te investeren in systemen die niet goed genoeg zijn en geld weggooien."
Priems was er op 7 juli 2017 ook bij, toen de Brabantse politiek een besluit nam over de strengere stal-eisen. ,,Ons protest toen heeft helemaal geen effect gehad, ze douwden door wat ze zelf wouden. Ik hoop dat we vandaag iets meer bereiken."
Trots op de boer
#trotsopdeboer is er te lezen op spandoeken die worden opgehangen.
Rustige start
Het is nog rustig. Mensen van de ZLTO begeleiden het verkeer, mochten er mensen met trekkers komen. Voor het provinciehuis staat een standje met koffie en thee, ook staan er drie plaszuilen. Er lopen een paar agenten rond om een oogje in het zeil te houden. Maar als gezegd: erg rustig, nat en winderig nog.